Wat is dementie?

Dementie is op geen ziekte, maar een syndroom. Dit wil zeggen dat de term ‘dementie’ eigenlijk slaat op een verzameling van gemeenschappelijke symptomen. Deze zijn het gevolg van een ziekte die de hersenen op een of andere manier aantasten, progressief en tot nu toe onomkeerbaar zijn.

Verschillende ziektes kunnen leiden tot dementie. De manier waarop dementie verschijnt hangt bijgevolg af van de onderliggende ziekte en de plaats in de hersenen waar de ziekte toeslaat. Wat deze ziekten gemeenschappelijk hebben is dat het geestelijke functioneren geleidelijk aan achteruit gaat waardoor na verloop van tijd een normaal zelfstandig leven niet meer mogelijk is.

Diagnose

Om een diagnose te kunnen stellen moeten een aantal criteria vervuld zijn.

Ten eerste moet er sprake zijn van betekenisvolle (zichtbare) cognitieve achteruitgang t.o.v. vroegere niveaus van functioneren. Wat betekent dat men (persoon zelf of naaste) opmerkt dat het handelen en gedrag van de persoon is gaan veranderen/verminderen ten opzichte van vroeger door een minder goede verwerking van informatie in de hersenen.  (t.g.v de hersenbeschadiging).

Ten tweede vindt deze cognitieve achteruitgang plaats op 1 of meer cognitieve domeinen. De symptomen die op cognitief niveau te herkennen zijn bij dementie bevinden zich in volgende domeinen; aandacht, executieve functies, leren en geheugen, taal, perceptueel-motorisch en sociale cognitie.

Ten derde heeft deze cognitieve beperking als impact dat men steeds afhankelijker zal worden in dagelijkse activiteiten. Alledaagse zaken die men voordien zelfstandig kon om doorheen de dag te komen worden steeds meer een uitdaging en uiteindelijk onmogelijk.

Ten vierde kan deze cognitieve achteruitgang niet verklaard worden door alleen het ontstaan van een delier. Dit fenomeen van acute verwardheid heeft namelijk ook gelijkaardige symptomen, maar waar deze verwardheid tijdelijk is, zien we bij dementie dat dit blijvend en progressief is.

Vervolgens dienen er nog enkele andere uitsluitingen gemaakt te worden wat betreft dementie. Bij heel wat andere problematieken kan cognitieve achteruitgang plaatsvinden. Toch betekent dit niet dat het dan over dementie gaat. O.a. kunnen mentale en psychische stoornissen niet de verklaring zijn van de cognitieve beperkingen bij dementie. (bv. Depressie, schizofrenie,…)

De symptomen beschreven vanuit de cognitieve domeinen: 

Zoals reeds eerder vermeld wordt er over dementie gesproken als een persoon cognitieve achteruitgang ervaart in 1 of meer cognitieve domeinen. Afhankelijk van het domein zullen ze te kampen krijgen met andere symptomen. Hoe verder in het proces hoe meer mensen hun symptomen/klachten uitvergroten en overlopen in elkaar.

Aandacht

Het is een cognitief domein dat ons in staat stelt om wat selectiever te zijn in wat we waarnemen of opmerken. Hierdoor kunnen we ons concentreren op bepaalde gebeurtenissen, handelingen of gedachten terwijl we andere storende prikkels dan even uitschakelen.

Bij dementie raakt onze aandacht meer en meer verstoord. Mensen met dementie zijn makkelijker afgeleid, kunnen moeilijker nieuwe informatie in hun gedachten houden (bv. afspraak bij de dokter), hoofdrekenen wordt onmogelijk en/of ook het denken vertraagd waardoor reacties in een bepaald gesprek of bij een vraag lang op zich laten wachten.

Executieve functies

Dit domein zorgt ervoor dat we vanuit alles wat we weten, kunnen of ervaren geschikt gaan reageren. Eigenlijk is het een soort een “agent” die ons brein in de gaten houdt. Het zorgt ervoor dat we gaan plannen, organiseren, onze taken opsplitsen, welke woorden we gaan gebruiken, wanneer we moeten ophouden en hoe we ons in welke situatie gedragen.

Door dementie is deze “agent” sterk verzwakt. Complexe taken waarbij veel tussenstappen nodig zijn worden heel moeilijk. Bijvoorbeeld bij het koken; hier worden stappen door elkaar gehaald waardoor aardappelen rauw blijven of tandpasta in de koelkast beland. Daarnaast krijgen mensen met dementie meer moeite met beslissen en worden ze heel erg twijfelend en onzeker. Zo ervaren zij meer chaos en krijgen ze moeite met veranderingen rondom hen. Ook hun start- en stopknop is gebroken, daardoor blijven ze vaker hangen in het niets doen of blijven ze net aanhoudelijk gefocust op een bepaalde opdracht. Ook hun gedrag zal meer ongeremd zijn en zal impulsief reageren vaker voorkomen.

Taal

Dit domein spreekt voor zich. We gebruiken het heel de dag door. Dit doen we om te communiceren met elkaar, boodschappen door te geven, te informeren, te begrijpen. We produceren taal door het te spreken, te schrijven, maar even goed door onze gelaatsuitdrukking of de manier hoe we ons lichaam gebruiken.

Mensen die lijden aan een vorm van dementie krijgen te kampen met taalproblemen. Net zoals vele andere symptomen hangt het af van wat voor vorm van dementie ze hebben welke taalklachten zij zullen ervaren. De problemen kunnen heel divers zijn. Veelvoorkomende klachten zijn: Woordvindingsmoeilijkheden, holle woorden (‘dat ding’, ‘je weet wel’), betekenisloze stroom van woorden, niet begrijpen van anderen, grammaticale fouten, dwangmatig herhalen van woorden…

Meestal zal verbale taal het eerste op onbegrip stoten. Om met hen te communiceren zal het non-verbale een steeds belangrijkere rol gaan spelen. (intonatie, stemhoogte, tempo, gelaatsuitdrukkingen, lichaamshouding, gebaren…).

Perceptueel-motorisch

Hier gaat het over de verbinding tussen wat we waarnemen en wat we lichamelijk uitvoeren. Wat we waarnemen, hoe we het interpreteren, hoe we iets gebruiken en hoe en wat we uitvoeren met ons lichaam. Deze verbinding is zeer belangrijk in ons handelen.

In dit domein zien we dat mensen met dementie bijvoorbeeld moeite krijgen met gekende handelingen (=in welke volgorde jas aan te doen, hoe de afwasmachine te legen), desoriëntatie in bekende omgeving (waar is de supermarkt en hoe geraak ik er?), verwardheid naar de valavond (o.a. door schemering), vatbaarder voor illusies (bv geluiden of schaduwen verkeerd gaan interpreteren), problemen bij het herkennen van voorwerpen, geuren, personen…

Sociale cognitie

Deze biedt een belangrijke basis in het sociaal functioneren van een mens. Het stelt ons in staat om sociale situaties en andere personen te begrijpen. Het zorgt ervoor dat we gedrag van andere enigszins kunnen voorspellen en hoe we dienen te handelen afhankelijk van de sociale situatie.

Omdat met dit domein  wat complexiteit gemoeid gaat zien we hier dat een persoon met dementie met verschillende problemen te maken krijgt. O.a. decorumverlies of fatsoensnormen worden niet meer gebruikt (bv. Regelmatig vloeken, slecht praten over mensen als ze er bij zijn), moeilijker kunnen aanvoelen van wensen van de anderen, het gevolg van eigen gedrag voor anderen niet kunnen inschatten (bv zelf moe zijn en dus moet partner ook maar naar bed), verminderd kunnen rekening houden met de noden en wensen van de ander (bv. Niet meer kunnen inschatten dat een vriend nood heeft aan troost)…

 

Symptomen ten gevolgen van cognitieve klachten

Ze worden ook wel secundaire symptomen genoemd en komen vaak voor bij dementie maar zijn niet noodzakelijk om van een dementie te kunnen spreken. Enkele van de meest voorkomende secundaire symptomen bij dementie zijn:

• Confabulaties: Het opvullen van gaten in het geheugen met fantasie om niet te laten opvallen dat men iets niet meer weet.
• Stemmingswisselingen.
• Verandering van de persoonlijkheid.
• Gevoelens van angst en ontreddering kunnen aanleiding geven tot agressie of apathie (geen initiatief meer nemen, geen interesse meer tonen)
• Persevereren: het ogenschijnlijk zinloos herhalen van woorden, zinsdelen of handelingen.
• Decorumverlies: Men houdt geen rekening meer met fatsoensnormen. Men kan zich bvb. plots beginnen uitkleden.
• …

Wat na een diagnose dementie?

101 vragen gaan door je hoofd en je weet niet waar te beginnen. Moeten we ons voorbereiden? Waar moeten we het over hebben?

Onze collega’s van regionaal expertisecentrum dementie Paradox maakten een korte bundeling van allerlei thema’s die waardevol zijn om over na te denken na het krijgen van een diagnose dementie. Raadpleeg hier het houvastdocument om je verder te informeren

 

 

Meer informatie:

Dementie, de essentie. – Jan Steyaert

Brochure: dementie, als je ermee te maken krijgt

www.omgaanmetdementie.be

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders; Editie 5

Encyclopedie reeks “Dementie: van begrijpen naar begeleiden” door Expertisecentrum dementie

 

 

Heb je geen antwoord gevonden op je vragen, aarzel dan niet om met ons contact op te nemen. Wij zijn zeker bereid samen met jou de situatie te bekijken en te adviseren waar mogelijk. Je kan Meander bereiken via meander@dementie.be of 052 26 28 23