Hoe omgaan met personen met dementie?

De manier waarop je omgaat met iemand met dementie kan heel verschillend zijn. Veel hangt af van de persoonlijkheid, de situatie, de vorm van dementie, maar ook hoever zij reeds in het dementieproces zijn. Toch zijn er enkele tips die kunnen helpen bij het omgaan met dementie. Deze tips hebben als doel om respectvol om te gaan met dementie. Mensen zullen hierdoor niet minder last hebben van hun ziekte, maar het kan er wel voor zorgen dat het contact aangenamer verloopt voor hen.

Omgaan met mensen met dementie is altijd een beetje experimenteren. Wat het ene moment werkt, werkt het andere moment misschien niet.

TIP1: Niet overvragen

Een praatje slaan is voor velen vanzelfsprekend, het is zowaar een automatisme hoe we dit doen. Bij dementie wordt dit een uitdaging en dan dient er toch nog wat meer aandacht te gaan naar hoe we dit best aanpakken.

Je mag praten over vroeger, maar stel geen vragen over het recente verleden. Dat is vaak het eerste dat verdwijnt uit het geheugen. Zeker bij de ziekte van Alzheimer zal dit steeds moeilijker worden. Als je praat over vroeger is het best om te zoeken naar zaken waarin de persoon vroeger geïnteresseerd was, wat zijn gewoontes en voorkeuren waren.
Praat over wat er nu te horen, te zien, te ruiken of te proeven is of te voelen valt. Voor personen met dementie is wat er gisteren of vorig jaar gebeurde heel abstract. Het vraagt veel kennis over details. Je maakt een gesprek minder uitdagend door over zaken te praten die nu aan het gebeuren zijn. Daar kunnen zij meer op inpikken.
Vertel iets over jezelf. Velen onder ons bedoelen het goed als ze vragen stellen over de persoon met dementie. Je wil hiermee interesse en zorg tonen, maar voor personen met dementie is het niet makkelijk om daar nog antwoorden op te geven. Je hoeft niet altijd de persoon te laten spreken, maar laat hen luisteren naar jouw verhaal. Bijvoorbeeld bij lewy body dementie hebben zij vaak te kampen met vertraagd denken, dat betekent dat zij niet snel kunnen inpikken op wat je vertelt. Door geen antwoord te verwachten geef je hen de rust om te luisteren.
Het gaat niet enkel over wat je zegt, maar wat nog belangrijker wordt is hoe je iets overbrengt. Stilte kan belangrijk zijn. Je aanwezigheid en rustige uitstraling zijn vaak veel belangrijker dan woorden. Soms zijn woorden ook niet nodig en dan kan gewoon nabijheid waardevoller zijn.

TIP 2: Voorkom falen

Voor personen met dementie heerst er veel onzekerheid in hun wereld. Vaak hebben ze het gevoel op los zand te staan. Als omgeving kunnen we onze communicatie aanpassen zodat zij zich minder bedreigd dienen te voelen of het gevoel van falen zo min mogelijk ervaren.

Geef waardering voor wat goed gaat en probeer waar mogelijk niet alles wat misgaat aan te halen. Ze hebben namelijk steeds minder controle over hun handelingen
Corrigeer zo onopvallend mogelijk. Bv. Staan er koffietassen in koelkast? Zeg dan gewoon dat je ze liever bij de andere koffietassen ziet staan.
Gebruik eventueel geheugensteuntjes. Structuur is voor veel personen met dementie heel hard nodig. Het voorkomt het vergroten van chaos bv. Het gewoon maken van een weekkalender waarop ze hun planning zien staan kan geruststellend zijn voor mensen die weinig overzicht hebben. Zo kan je hen leren om hun vragen over wat er in de week nog zal volgen zelf te beantwoorden doordat ze naar de kalender kunnen gaan om het te lezen. (Tip: doorkruis de dagen die al voorbij zijn)
Vermijd bestraffende taal zoals “Jij kan nooit luisteren” of “ Jij doet dat altijd verkeerd”
Vermijd ‘waarom’ vragen. Dit zijn moeilijke vragen voor de persoon met dementie omdat hij niet steeds een verklaring heeft voor de dingen die hij doet. Het redeneren en abstraheren is aangetast waardoor het ‘waarom’ moeilijk uit te leggen valt.

TIP 3: Begrijpen

Dementie zorgt ervoor dat het geheugen, aandacht, taal en “probleemoplossend denken” worden aangetast. Dit heeft ook effect op het begrijpen van wat er gebeurt of verwacht wordt. Het brengt chaos die zij niet altijd adequaat kunnen structureren. Daardoor wordt men veel sneller verward of focust men zich zeer erg op één aspect van een gebeurtenis. Inspelen op het begrip van de persoon is dus van belang zodat de boodschap die we bij hen willen overbrengen zo goed als mogelijk (in omstandigheden) te laten aankomen.

Spreek bij voorkeur in korte, duidelijke zinnen. Niet te veel informatie, want hoe meer je gebruikt hoe meer kans dat er iets wordt vergeten of dat de persoon afgeleid wordt. Bijvoorbeeld “Kom we gaan wandelen.” in plaats van “Laten we naar buiten gaan om een wandeling te maken in de mooie groene bossen achter onze tuin.”
Stel geen uitgebreide meerkeuzevragen. Dit vraagt namelijk een veel uitgebreider antwoord. Bijvoorbeeld zeg dus niet: “Wil je koffie, water, thee of limonade?”. De kans dat de persoon “limonade” zal antwoorden is groot omdat hij, door zijn falend kortetermijngeheugen, zich de andere keuzemogelijkheden niet meer kan herinneren. Maar zeg wel: “Wil je koffie of thee?”.
Je kan de woorden ondersteunen door ook de theepot en koffie kan te laten zien. Je kan ook gebaren gebruiken. Alles wat de gesproken taal kan ondersteunen is goed om je boodschap over te brengen. Bv. Je hand wuiven naar buiten terwijl je zegt “kom we gaan wandelen”.
Doe dingen voor en toon hoe het moet. Maak de stappen ook eenvoudig. De tafel klaar zetten kan je makkelijker maken door het bestek al uit de kast te halen dat de persoon zal nodig hebben. Geef aan wat je wil dat hij/zij eerst op tafel zet of zet al 1 bord en bestek klaar.
Het verwerken van informatie gebeurt trager bij een persoon met dementie. Wacht voldoende lang op een antwoord (soms wel tot 15 seconden).

TIP 4: Juiste toon en houding

Doordat een persoon dementie ontwikkelt, wordt het voor hem steeds moeilijker om de normale gang van leven te blijven volgen. Taal begrijpen of gebruiken gaat steeds moeizamer, waardoor gezicht en lichaamsstaal meer op de voorgrond komen. Een mens met dementie wordt kwetsbaarder, toch mogen we niet vergeten dat hij/ zij naast zijn ziekte ook nog een persoon is. Zo dienen we hun ook te blijven behandelen.

Juiste toon

De persoon heeft niet altijd meer de woorden. Kijk naar hun gezicht, dat spreekt boekdelen.
Communiceren doe je niet enkel met woorden. Doe beroep op alle zintuigen. Met een lach en vriendelijkheid bereikt u meer.
Laat uit uw lichaamshouding, gezichtsuitdrukking,… blijken dat u het beste voor hebt met de persoon met dementie. Zeg met je gezicht en lichaamshouding dat je het beste met hen voor hebt.
Ondersteun uw woorden met gebaren wijs aan waarover je het hebt.

Juiste houding

Spreek de persoon met dementie als volwassene toe.
Betrek de persoon met dementie zoveel mogelijk bij keuzes en beslissingen waar het nog kan. Soms kan je op een vereenvoudigde manier iemand inspraak geven.
Ga ervan uit dat de persoon met dementie besef heeft van zijn situatie. En toets dit af zo weet je het zeker. Vaak kan dit namelijk wisselen.
Vertraag alle handelingen die je doet met de persoon. Dit komt veel minder bedreigend over
Spreek niet over het hoofd van de persoon heen. Ze kunnen het misschien niet altijd zeggen, maar zij vinden het ook niet fijn dat mensen over hen heen praten.

TIP 5: Voorkom angst en achterdocht

Stel je voor: Je wordt wakker en je weet even niet waar je bent. Je komt vreemde mensen tegen die je zomaar aanspreken en vragen hun te vertrouwen. Dat kan toch wel heel beangstigend zijn .. We zien dat mensen met dementie vaak zo de wereld ervaren ten gevolge van hun geheugenproblemen, desoriëntatie, taalstoornissen,… Angst is voor vele van hen een rode draad doorheen hun ziekteproces. Probeer dus waar mogelijk deze angst niet onnodig aanwezig te laten blijven.

Vermijd woorden of thema’s die de persoon met dementie angstig maken . Opgelet! Waar mogelijk. Ze hebben ook even goed het recht om te rouwen. Probeer het alleen niet telkens opnieuw te herhalen als het vergeten zijn.
Vermijd fluisteren. Dat lijkt namelijk alsof je achter iemands rug bezig bent.
Antwoord zo eerlijk mogelijk op vragen die gesteld worden, met respect voor de persoon zijn gevoel en begripsvermogen.
Spreek rustig, liefdevol en zacht. Ga in op gevoelens en/of leid af naar een ander onderwerp of doe samen iets aangenaam. En erken hoe beangstigend een situatie wel kan zijn. Dit boezemt vertrouwen in. Bijvoorbeeld “Ik merk dat het je verdrietig maakt”

TIP 6: Hulp bij moeilijkheden om zich uit te drukken

Bij dementie kan het begrijpen van taal moeilijker lopen, maar ook het gebruiken van taal zoals het zoeken naar de juiste woorden of betekenis kan lastiger worden. Soms kunnen we de persoon ondersteunen door onze houding, woordkeuze,…

Praat en wees zo ontspannen mogelijk.
Dring niet te lang aan op een antwoord of een vervolg van het verhaal als hij/zij iets niet meer weet.
Reageer op gebaren waarmee de persoon met dementie iets tracht te zeggen.
Soms is de uitspraak niet altijd even duidelijk. Herhaal het gedeelte van de zin of die woorden die u wel hebt begrepen. De persoon zal het verhaal dan weer verder oppikken.
Probeer antwoord te geven op wat u denkt dat de persoon met dementie wou zeggen.
Ook al begrijp je de persoon met dementie niet, tonen dat je alle moeite doet om hem toch te verstaan kan minstens even belangrijk zijn

TIP 7: Stel gevoelens centraal

Door de geheugenproblemen, desoriëntatie,… waar een persoon met dementie mee te kampen krijgt, blijven heel wat herinneringen en feiten van het verleden (of wat net heeft plaats gevonden) niet meer hangen. Wat wel langer nazindert is het gevoel. Hier kan je dan ook eerder de aandacht op richten.

Discussieer niet over feiten, maar verwoord eerder de gevoelens die geuit worden. Bijvoorbeeld zeg niet “ jawel! Jij was aan het roepen tegen mij. Ik wil alleen zijn nu”, maar zeg: “ ik ben verdrietig, ik wil even alleen zijn”.
Probeer de gevoelens die achter de letterlijke inhoud verborgen liggen te ontdekken en te begrijpen. Soms vertellen mensen met dementie een heel verhaal dat niet lijkt te kloppen. Probeer niet altijd te focussen op wat ze zeggen, maar hoe ze het zeggen. Zijn ze blij? Praat dan over hoe blij ze lijken. Daardoor zullen ze zich gemotiveerd voelen om verder te praten.
Probeer op die gevoelens en beleving te reageren. Als iemand zit te snikken in de zetel heeft deze persoon misschien helemaal geen zin om nu samen naar de winkel te gaan. Ookal is er in jouw ogen niets gebeurd dat zou maken dat ze verdrietig hoeven te zijn.

TIP 8: Horen en aandacht

Personen met dementie zijn heel gevoelig voor wat er rondom hen gebeurt. Daarnaast dienen zij ook extra inspanningen te doen om bij te benen met wat er aan het gebeuren is. Dit vraagt veel van hun energie en dan lijkt het alsof ze niet luisteren of niet aandachtig zijn. Let er dus op dat de persoon mee is..

Ga na of er zintuigproblemen zijn. Soms hebben mensen bovenop hun dementie namelijk ook zicht- en gehoorproblemen.
Spreek niet harder dan gewoonlijk. Dementie betekent niet “Doof”.
Ga op gelijke hoogte staan of zitten. Zoals al eerder vermeld hebben mensen met dementie heel wat aandacht voor lichaamstaal. Deze kunnen zij veel beter lezen dan gesproken taal. Weet dus dat wanneer je over iemand gaat hangen en “goede morgen” zegt, zij jouw houding misschien eerder als een bedreigend ervaren in plaats van dat zij jouw groet zullen gaan interpreteren.
Zoek oogcontact voor je start met praten. Zorg er voor dat de persoon met dementie u kan zien als u met hem/haar praat. Anders kan het best zijn dat alles wat je verteld hebt helemaal niet is ontvangen door hen.
Zorg voor een rustige omgeving. Mensen met dementie zijn snel afgeleid, daarnaast zijn ze ook zeer gevoelig aan drukte en energie. Zowel jouw drukte , maar ook jouw energie kunnen aanstekelijk werken.
Doe geen twee dingen tegelijk. Dit zorgt er namelijk voor dat zij hun aandacht moeten verdelen over beide dingen die je doet. Zo wordt de kans groter dat ze geen van beide dingen hebben begrepen.

(vrij naar: Dementiewijzer – Dementievriendelijk Sint-Niklaas)

Meer informatie: www.omgaanmetdementie.be

Heeft u nog meer vragen over omgaan met personen met dementie mail uw vraag dan naar meander@dementie.be