Advies omgang met mensen met dementie met een vermoeden van Covid-19 besmetting
Stuurgroep ethici in de zorg
1. Vraag
Wat doen we bij zorgvragers met dementie en doolgedrag die tekenen van Covid-19 vertonen? Is het aangewezen om deze mensen te fixeren om het risico op besmetting van anderen te beperken of zelfs te sederen om angst en paniek te vermijden?
2. Advies
De vraag is ernstig. We hebben een traditie uitgebouwd van fixatie-arm werken en dat dreigt nu op een paar dagen om te slaan. Vanuit ethisch oogpunt pleiten we voor het principe van het kleinste kwaad en het principe van proportionaliteit. Het kleinste kwaad leert ons dat we voor een tragische keuze staan waarin geen goede oplossing kan komen. We kunnen enkel het minst erge bekomen. Het principe van proportionaliteit leert ons dat we alles in verhouding proberen te zien en geen te drastische maatregelen nemen.
Wij pleiten om de vrijheidsbeperking stapsgewijs op te bouwen en enkel uit te breiden indien feitelijk nodig. Zolang de persoon beperkt is in zijn of haar vrijheid, moet er ook een regelmatige evaluatie komen of dit nog steeds nodig is en niet opnieuw afgebouwd kan worden. Het kan geen aanvaard feit worden dat niet meer in vraag gesteld wordt. Alternatieve opties van vrijheden dienen bekeken te worden: misschien geven we ruimte binnen een afsluitbare afdeling (de afdeling als loopruimte) of in een deel van de tuin bij warmer weer, een grotere kamer, … Dit kan ook de overplaatsing inhouden van de bewoner naar een meer aangepaste accommodatie. De sedatie en fixatie dienen wellicht ook niet continu te gebeuren. We moeten misschien ook niet alle maatregelen tegelijk nemen.
Het is geen gemakkelijke oefening. We hebben minder personeel (of beginnen een tekort te ervaren), vrijwilligers en mantelzorgers slechts in uiterst beperkte mate. Het is niet evident om deze aanpak te garanderen en te blijven garanderen. De concrete aanpak zal vaak situationeel bepaald zijn en best continu geëvalueerd worden. Het kan hierbij aangewezen zijn ook andere personeelsleden op gepaste wijze in te schakelen in zorgtaken. Misschien kan ook de vraag gesteld worden of het mogelijk is deze bewoners bij voorrang op Covid-19 te testen.
Bijzondere aandacht moet besteed worden aan het emotioneel welzijn van medewerkers en naasten die geconfronteerd worden met multidisciplinair noodzakelijk geachte fixatie omwille van een (mogelijk) COVID-19 besmettingsgevaar. Het strekt tot aanbeveling om hierover een ethische reflectie te organiseren indien mogelijk, of minstens voor naasten en uitvoerende zorgverleners de ondernomen stappen, de waardenafweging, de compenserende maatregelen, de duurtijd en de afspraken over evaluatie duidelijk te maken. Zorgverleners die het besluit tot uitvoering moeten brengen worden ondersteund door het team en de organisatie. Na afloop van de crisis hoort ook gepaste nazorg georganiseerd te worden indien nodig.
Praktisch
Er zijn een aantal zaken die steeds deskundig uitgeklaard en geëvalueerd dienen te worden. Het is belangrijk om feiten te onderscheiden van angsten en aannames:
• Wilsbekwaam en/of aanspreekbaar
Het is belangrijk om na te gaan of de persoon daadwerkelijk wilsonbekwaam is. Ook wanneer iemand wilsonbekwaam is, of niet tot nauwelijks aanspreekbaar, dienen we de persoon in kwestie zoveel als mogelijk te betrekken. We vertrouwen hierbij op de expertise van onze zorgverleners. Zij hebben vaak veel ervaring en kunnen subtiele signalen opvangen. We kunnen daarnaast, op basis van het levensverhaal van de bewoner, ook elementen afleiden die nuttig kunnen zijn. De levensgeschiedenis kan ons dus helpen vandaag. Wat heeft hij of zij altijd belangrijk gevonden?
• Contact met familie of naasten kan helpen om de wil van de bewoners uit te klaren.
Mogelijks kunnen zij bijdragen tot een oplossing die geen of minder fysieke vrijheidsbeperking vereist. Daarnaast kunnen we misschien de piste bekijken om een uitzondering te maken in deze gevallen voor een geregistreerde mantelzorger, zodat deze persoon kan assisteren bij de aangepaste zorg voor die specifieke bewoner(s) die (vermoedelijk) COVID-19-positief zijn. Binnen palliatieve settings worden ook uitzonderingen gemaakt.
• Deel ervaringen en expertises met elkaar.
De kans is groot dat gelijkaardige vragen gesteld werden door of aan collega’s. Je kan dan mee terugvallen op hun reflecties.
• Stel zo snel mogelijk vast of de bewoner effectief besmet is met Covid-19.
Elke fixatie omwille van een (vermoedelijke) Covid-19 besmetting is uitermate ernstig. Ze dient sterk gerechtvaardigd te worden. Bovendien weten we niet hoe lang de persoon in kwestie effectief deze maatregelen moet ondergaan. Dit is een extra reden om er omzichtig mee om te springen.
• Kan de bewoner overgebracht worden naar een veiligere locatie?
We kunnen hier creatief zijn. Ruimtes die we anders voor andere zaken gebruiken, kunnen omgevormd worden. Indien er intern binnen de organisatie geen enkele optie kan gevonden worden, dienen we extern te kijken.
• Is er een mogelijkheid om het dwaalgedrag te laten gebeuren, bvb. in een beperkte ruimte, zonder dat de persoon opgesloten zit op een kamer?
• Kunnen we de maatregelen onderbreken of afwisselen, bvb. door een uitgang te geven in een stuk van de tuin die afdoende beveiligd is?
• Er dienen concrete afspraken gemaakt te worden over de continue opvolging van de genomen maartregelen rond vrijheidsbeperking.
3. Leden stuurgroep ethici in de zorg die bijdroegen aan het advies
• prof. dr. Wim Vandewiele: professor Faculteit Theologie en Religiewetenschappen KU Leuven; stafmedewerker pastoraat en ethiek Curando vzw
• dr. Gabriëlle Christenhusz: stafmedewerker ethiek vzw Zorg-Saam ZKJ
• dr. Simon Godecharle: coördinator gezondheidsethiek Emmaüs vzw
• Geert Froyen: beleidsmedewerker Zorgethiek en Zingeving Woonzorggroep GastVrij Omgeven
• Steven Van Wortswinkel: ethicus GZA Ziekenhuizen & GZA Zorg en Wonen
• Loïc Moureau: stafmedewerker Ethiek VZW Gezondheidszorg Bermhertigheid Jesu; PHD Fellow Faculteit Theologie en Religiewetenschappen KU Leuven; Docent Zorgethiek & Filosofie
Bijkomende info kan je ook terugvinden in de richtlijnen van het Agentschap Zorg & Gezondheid.