Cultuur

de expertisecentra dementie ontwikkelden een beknopt ABC voor cultureel-erfgoedmedewerkers die werken met mensen met dementie.

‘Ons werk is pionierswerk’, vertelt Pascale, beeldend therapeute in woonzorgcentrum Cleo in Berchem. ‘Tot nu toe wordt er in de zorg veel gefocust op het fysieke, maar daar komt gelukkig stilaan verandering in.’

Pascale heeft wekelijks een kunstatelier met mensen met en zonder dementie. Ze werkt vanuit de holistische visie dat elke mens, ongeacht zijn leeftijd of ziektebeeld, in ontwikkeling blijft en dat personen met dementie een verwerkingsproces beleven. Haar kunstzinnige therapie is geïnspireerd door het antroposofische mensbeeld en door het gedachtegoed van Rien Verdult en Naomi Feil. Onder professionele begeleiding biedt Pascale de mogelijkheid om het biografische te verwerken, het emotionele te beleven, dingen te helpen loslaten of houvast bieden, zich waardig voor te bereiden op het levenseinde en in vrede te kunnen afronden van wat er is geweest, een gevoel van vrijheid te ervaren, om zich via het non-verbale uit te drukken, oog voor schoonheid te ontwikkelen … Vaak neemt ze de seizoenen en jaarfeesten als leidraad in het kunstatelier. ‘Mensen hebben zo het gevoel deel uit te maken van het grote geheel. Seizoenen wisselen elkaar af, brengen andere stemmingen, maar komen telkens terug.’

De opdrachten en materialen kiest Pascale ook heel bewust voor haar doelpubliek. Zo biedt pasteltekenen meer controle dan nat-in-nattechniek. Ze werkt ook vaak met kunstwerken, verhalen en poëzie die een rijkdom aan beelden bezitten waar de deelnemers zich mee kunnen identificeren. In het kunstatelier vertellen mensen over hun leven, ze herbeleven emoties, ervaren rust en focus bij innerlijke onrust. ‘Ik zou zorgvoorzieningen zeker aanraden om in een rustige aparte ruimte te voorzien, die gemakkelijk toegankelijk is en waar de therapeut in kleine groepjes en individueel kan werken.’

 Foto: Leo De Bock

Contactgegevens: cleo@compostela.be.

In de Stedelijke Academie voor Beeldende Kunst in Herentals gaat men sinds enkele jaren op maandagnamiddag artistiek aan de slag met mensen met dementie. Op vraag van de werkgroep ‘Herentals dementievriendelijke gemeente’ werd het atelier Kunst om niet te vergeten opgestart. Veertien mensen met dementie en hun mantelzorgers volgen hier vier uur per week les. De lesgever is een geëngageerde master in de beeldende kunst.

‘Tijdens de artistieke activiteiten zien we dat deze mensen vanuit hun verbeelding vaak nog meer kunnen dan we vermoedden en dat ze een enorm plezier beleven aan deze vorm van ontmoeting en beleving’, zegt directeur Pascale Brant. De academie wil dementie bespreekbaar maken. Aan het eind van het academiejaar worden de kunstwerken van de deelnemers dan ook tentoongesteld in de Lakenhal.

‘Onze tip? Focus op wat deze mensen wel nog kunnen. We merken dat de mensen met dementie enorm genieten van het creatief bezig zijn en dat de band met mantelzorger versterkt wordt.’

Contactgegevens: academie.beeldende.kunst@herentals.be.

Een mooi voorbeeld van intersectorale samenwerking buiten de zorgsector vinden we in Finland. Doctoraatstudente Teija Ravelin combineerde haar passie voor dans met haar interesse in de zorg voor personen met dementie. Vanuit de veronderstelling dat het bekijken van een dansvoorstelling een intense en dynamische gebeurtenis is, zette de onderzoekster een project op met een woonzorgcentrum, een lokale dansschool voor kinderen en jongeren en een opleiding voor verpleegkunde. Het project verliep in verschillende stappen. Eerst kregen zowel de verpleegkundestudenten als de dansers een opleiding in dementie en reminiscentie. Vooral voor de dansstudenten ging er een totaal nieuwe wereld open. Wat is dementie? Hoe kunnen mensen reageren als je aan het dansen bent? Waarop moet je letten als je praat met iemand met dementie? In een tweede stap organiseerden de studenten verpleegkunde reminiscentiesessies, als onderdeel van de opleiding. Personen met matige en gevorderde dementie namen hieraan deel. Uitgangspunt van de reminiscentie: de vier seizoenen. Per seizoen haalden de bewoners jeugdherinneringen op. Zo bleek het thema ‘lente’ bij velen herinneringen op te roepen aan de ‘heksen van Pasen’. In een ander woonzorgcentrum pakte men de sessies anders aan. Hier gingen de studenten verpleegkunde individueel wandelen met een persoon met dementie, in het bos dat naast het woonzorgcentrum ligt. De kunstwerken in het bos vormden de aanleiding om over vroeger te vertellen en zo herinneringen te capteren. De reminiscentiesessies werden ter plaatse geobserveerd door de studenten van de lokale dansschool. Nadien analyseerden zij ook de video-opnames van de sessies. De vele verhalen en reacties van de ouderen waren voor de dansstudenten de inspiratie om over elk seizoen een dansvoorstelling in elkaar te steken. Op deze manier zouden ze de herinneringen van de personen met dementie kunnen weerspiegelen in hun dansen. “De dansvoorstellingen waren prachtig”, vertelt Teija. “Ze vonden meestal plaats in de tuin van het woonzorgcentrum. Er werd live muziek gespeeld en de personen met dementie zaten op de eerste rij. Opgekleed en opgetogen, genoten ze zichtbaar van dit moment. Hoewel velen zich niet meer konden herinneren deelgenomen te hebben aan de reminiscentiemomenten, riep het dansen bij velen opnieuw beelden aan vroeger op. Hier en daar pinkte iemand een traantje weg. Iemand verwoordde het als volgt: ‘Door te kijken voelt het alsof ik zelf weer aan het dansen ben.’ Ook zochten sommige bewoners contact met elkaar tijdens de voorstelling, anderen spiegelden bepaalde bewegingen van de jongeren. Ook voor familieleden was het een intens moment. Sommigen vertelden achteraf dat ze een nieuwe kant van hun vader of moeder hadden leren kennen.” Het succesvol beoordeelde project werd nadien nog in zeven woonzorgcentra herhaald.

Contactgegevens: Teija Ravelin – teija.ravelin@kamk.fi

Kennis en bewegingen die we reeds in onze kindertijd aanleerden, blijven bij dementie lang bewaard. Daarom zijn fysieke activiteiten zoals dansen een geschikte activiteit voor deze doelgroep. Dansen bevordert de interactie met anderen en brengt mensen in een positieve stemming! De Deense Alzheimer Organisatie organiseert daarom al sinds 2014 het project ‘HERINNERINGSDANS voor personen met gevorderde dementie’. In 180 Deense woonzorgcentra vonden acht weken op rij danssessies plaats, met een groot galabal als afsluiter. Ruim 400 zorgverleners werden hiervoor opgeleid.

De resultaten waren heel positief: de bewoners waren vrolijk en de zorgverleners vertelden dat de band met de bewoners veel hechter geworden was.

Een filmpje over het initiatief vind je hier.

Hartje Kopenhagen. Coördinatoren Pernille en Tine vertellen gepassioneerd over hoe zorg in Deense woonzorgcentra georganiseerd is. Nieuw zijn de woonzorgcentra met een profiel: muziek, vakwerk, holebi’s en transgenders, dieren, sport, cultuur … Plejecentret Sølund is een woonzorgcentrum waar muziek de rode draad is. Mensen met een zorgnood komen dus bewust naar hier als ze muziek in hun leven willen. Elke medewerker krijgt een opleiding in muziek en zingen. ‘Je moet niet kunnen zingen’, vertelt Tine, ‘maar wel een beetje gek zijn en gewoon durven.’ Een muziektherapeut coacht het hele team.

Muziek wordt hier in alle aspecten van het leven verweven. Elke drie weken komt het team samen om het muziekprofiel van bewoners te bespreken. Op welke muziek gaat de bewoner graag douchen? Welke muziek zet aan tot bewegen? Welke muziek brengt tot rust om te gaan slapen? … Muziekbeleving gebeurt hier zowel in groep (contactkoor, muziekquiz, optreden, zingen voor de maaltijd …) als individueel (eigen afspeellijst, muziekkussen, zingen aan bed bij een palliatieve situatie …). De organisatie heeft staanders met een luidspreker, verbonden aan een tablet, waarop de persoonlijke afspeellijst van elke bewoner staat. Boven op het bestaande aanbod, krijgen bewoners hier wekelijks 30 minuten waarvoor ze een individuele activiteit kunnen kiezen, met een zorgverlener of vrijwilliger. Die minuten kunnen ze opsparen tot maximaal 6 uur. Zo ging iemand onlangs naar een concert in Kopenhagen en naar een voetbalmatch.