Intimiteit en seksualiteit

Twee dames met dementie die we ‘lepeltje, lepeltje’ vinden in één bed. Een man met dementie die zichzelf bevredigt in de zetel tussen de andere bewoners. De echtgenote van een man met dementie die een nieuwe relatie start met een medebewoner. Hoe gaan we daarmee om?

Door toedoen van deze casussen werd de vraag hoe om te gaan met intimiteit en seksualiteit in woonzorgcentrum Sint Bernardus in Bertem vrij concreet. De organisatie richtte een werkgroep op van medewerkers uit alle functies en diensten binnen het WZC, met als doel om de voorwaarden en een leefklimaat te creëren waarbij bewoners (met dementie) hun intimiteit en seksualiteit zo goed mogelijk kunnen beleven mét respect voor ALLE partijen, rekening houdend met hun persoon én hun huidige toestand.

“In een eerste stap werden een aantal theoretische beschouwingen en adviezen samengevat en kregen de deelnemers drie foto’s van ouderen (van heel ‘braaf’ tot vrij expliciet) mee met de vraag om in hun team te toetsen wat de collega’s al dan niet toelaatbaar vinden. Bleek dat de meeste medewerkers zich vrij open opstelden en vonden dat seksualiteit ook thuishoort in een WZC”, vertelt Hilde Vanderlinden, psycholoog en referentiepersoon dementie in het WZC St-Bernardus in Bertem.

“In een volgende stap werd bepaald wat intimiteit en seksualiteit betekent. Dat privacy eigenlijk een basisvoorwaarde is voor intimiteits- en seksualiteitsbeleving van een bewoner binnen een WZC lijkt een evidentie, maar is het niet altijd. Om de privacy van de bewoners te verhogen werd er een campagne opgestart rond kloppen voor je binnengaat. Een aantal concrete, ‘genante’ situaties waarbij medewerkers bij bewoners binnenkwamen op een heel intiem moment heeft ertoe geleid dat we bordjes (WELKOM/NIET STOREN) ontwikkeld hebben om de privacy van bewoners en/of hun bezoek te garanderen voor een beperkte tijd (1 à 2 uur).

Tegelijkertijd hebben we een visietekst ‘Intimiteit en seksualiteit’ geschreven. Om deze visietekst bekend en eigen te maken aan alle medewerkers zetten we een campagne op aan de hand van ludieke, teasende slogans. We hangen er elke maand een op in de ruimte voor de medewerkers. De werkgroepleden fungeren als  mandatarissen van de werkgroep en waken erover dat de visie continu verspreid wordt. Concrete casussen worden besproken in team en in overleg wordt er met en voor die specifieke bewoner gezocht naar de meest passende strategie, gaande van een gesprek naar een concrete actie, soms in samenwerking met Aditi vzw.

Onze tip naar andere WZC toe: maak het bespreekbaar, betrek medewerkers uit alle functies, maak gebruik van concrete vragen/situaties en laat de werkgroepleden ambassadeurs zijn die de visie mee verspreiden. Hou het geheel levendig zodat het niet blijft bij een droge visietekst!”

Contactgegevens: psycholooghilde@stbernardus.be.

‘Met seksualiteit komen we elke dag in contact op televisie, in tijdschriften of in de krant. Toch rust er nog een groot taboe op dit thema. We merken dat het voor medewerkers onwennig aanvoelt om over thema’s als intimiteit en seksualiteit bij ouderen te praten. Intimiteit heeft trouwens niet enkel met seksualiteit te maken. Het begint al bij het dagelijks wasmoment en bij het vervangen van incontinentiemateriaal. Als zorgverleners staan we daar soms niet meer bij stil.’ Aan het woord is Nele Gaeremynck, een van de drijvende krachten achter dit project.

De organisatie werkte daarom aan een visie op intimiteit en seksualiteit, gebaseerd op de universele verklaring van de rechten van de mens. Tegelijkertijd creëerde ze een intimiteitsbox, een koffer vol materiaal om met de bewoners en met medewerkers over dit thema te praten. De Wingerd organiseert regelmatig intervisiemomenten met casussen en bespreekt die aan de hand van het vlaggensysteem van Sensoa. Ook ontwikkelden ze een brochure over de intimiteit van het wasritueel, de brochure Intimiteit en seksualiteit bij ouderen, breek de stilte en deurhangers met ‘Niet storen a.u.b.’.

Ook met de bewoners wordt het gesprek aangegaan over intimiteit en seksualiteit. ‘In het levensverhaal bevragen we – zonder verplichting uiteraard – wat dit voor hen betekent en of zij nog behoefte hebben aan intimiteit of seksualiteit. Onze box bevat ook een aantal kaarten met vragen zoals “Word je graag geknuffeld?” en “Vind je dat je privacy gerespecteerd wordt?”. Onze tip naar andere organisaties? Breek de stilte.’

Contactgegevens: wingerd@wznd.be.

‘Toen we enkele jaren geleden het traject rond privacy, intimiteit en seksualiteit startten, merkten we tot onze verrassing een vrij grote openheid bij de bewoners om hierover te praten’, vertelt psychologe Sien Duquennoy. Sindsdien zet WZC Zonnebloem op verschillende pistes in om het thema bespreekbaar te maken. ‘Zo werken we aan een cultuur van kloppen en wachten vooraleer we de kamer binnengaan, we ontwikkelden deurhangers, organiseerden infosessies voor bewoners en familieleden en geven regelmatig vorming en intervisie aan de medewerkers. Nu is het thema geen taboe meer. We merken dat bewoners ons nu ook zelf durven aanspreken. Sommigen doen een beroep op seksuele dienstverlening, maar dat zijn doorgaans niet de personen met dementie. Bij hen zoeken we in de eerste plaats naar de oorzaken van het gedrag of andere invullingen van de nood. Door de vorming en intervisie merken medewerkers veel sneller signalen op, ook van grensoverschrijdend gedrag naar kwetsbare bewoners met dementie toe. Zo hebben we nu een concrete situatie waarin we een vrouw met dementie moeten beschermen tegen een medebewoner zonder cognitieve problemen. In de toekomst willen we bewust meer inzetten op koppels en op holebi’s en transgenders.’ Met Valentijn organiseerde het woonzorgcentrum een themaweek over lhbt en nodigde een aantal gastsprekers uit. Een volgende stap is het neutraler opstellen van het anamneseformulier. ‘De ouderenzorg denkt nog sterk vanuit een heterobril. Zo vragen we standaard aan een vrouw of haar man nog leeft. Dat willen we in de toekomst vermijden.’

Contactgegevens: Sien.Duquennoy@ocmw.gent.