In gesprek met onderzoeker … Leen Heylen
Wie in Vlaanderen zoekt naar informatie naar mantelzorg, ouderen en hun eenzaamheid of sociale netwerken, komt al snel bij Leen Heylen terecht. Ze promoveerde in 2011 op dit thema aan de Universiteit Antwerpen en is er nog steeds actief mee aan de slag. In deze editie van onze reeks ‘In gesprek met onderzoeker’ … geven we een overzicht van haar werk.
Oud en eenzaam?
Wie aan eenzaamheid denkt, denkt aan ouderen. En wie aan ouderen denkt, maakt dikwijls de koppeling met eenzaamheid. Die associatie is hardnekkig, zelfs na veel onderzoek dat aantoont dat eenzaamheid behoorlijk gelijk verdeeld is over leeftijd, en dus bij mensen op jonge of middelbare leeftijd evenveel voorkomt als op oudere leeftijd. Leeftijd is geen risicofactor voor eenzaamheid. Zijn er dan andere risicofactoren te benoemen? Voor haar promotieonderzoek ging Leen Heylen op zoek naar de risicofactoren voor eenzaamheid bij 55-plussers in België. Daarbij werd een onderscheid gemaakt tussen sociale en emotionele eenzaamheid omdat beiden vormen andere risicofactoren kennen. Een goede gezondheid en een behoorlijke sociaal-economische positie zijn alvast belangrijke pluspunten. Wie ziek en/of arm is, loopt meer risico op eenzaamheid.
Aan de Universiteit Antwerpen deed Leen Heylen ook onderzoek naar intergenerationele solidariteit: helpen (groot)ouders hun (klein)kinderen (en andersom). Dat neemt dan de vorm aan van bijvoorbeeld op de kleinkinderen letten, kinderen helpen bij het kopen van een huis, mantelzorg voor je (groot)ouders. Maar hoe verloopt dat gelet op de steeds hogere levensverwachting (kan je van 80ers nog verwachten dat ze op kleinkinderen letten) en de vele echtscheidingen en weder samengestelde gezinnen?
Vonk3
Een academisch proefschrift is werk van lange adem waarin wetenschappelijke vraagstelling, theoretische onderbouwing en kritische bevraging van de empirie centraal staan. Helaas zijn er weinige promovendi die ook een vertaalslag naar de praktijk maken. Leen Heylen deed dat wel. Na haar proefschrift aan de Universiteit Antwerpen verhuisde ze naar de Thomas More hogeschool in Geel, waar ze verbonden is aan de opleiding sociaal werk en de bachelor-na-bachelor opleiding ouderencoaching. Bovendien is ze er onderzoeksleider van Vonk3, het Vlaams onderzoeks- en kenniscentrum derde leeftijd. Samen met onderzoekers Liesbet Lommelen en Robbie Dumoulin werken ze er aan praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek.
De inzichten uit het proefschrift liepen zo onder meer door in het project Oud en eenzaam? Een gids door de mythe (zie www.oudeneenzaam.be). Daarin werden tips voor de praktijk verzameld: hoe preventief werken aan het voorkomen van eenzaamheid bij ouderen, hoe eenzaamheid aanpakken eens die er is. Ook worden inspirerende initiatieven uit binnen- en buitenland samengebracht.
Er lopen nog andere projecten bij Vonk3, zoals onderzoek naar de opvang van ouderen met psychiatrische problematiek in woonzorgcentra. In een woonzorgcentrum is het niet evident om een dag van een persoon met een psychiatrische problematiek zinvol in te vullen. Eerder onderzoek toont aan dat het personeel problemen ondervindt met de organisatie van aangepaste dagactiviteiten en sociale contacten en met de begeleiding van psychische of psychiatrische problemen. Dit onderzoek bevroeg 179 Vlaamse woonzorgcentra en brengt in beeld hoe dikwijls er problemen zijn en wat de randvoorwaarden voor opvang zijn en wat de behoeften aan ondersteuning zijn. Een ander project loopt in samenwerking met de opleiding ergotherapie en betreft het ontwikkelen van een instrument voor het meten van welbevinden bij ouderen met dementie. Of een onderzoek naar hoe ouderen nadenken over later (vroegtijdige zorgplanning) en dan specifiek ouderen van vreemde origine, ouderen met een beperking en ouderen die in armoede leven. Dat onderzoek liep in opdracht van de Koning Boudewijnstichting. Een ander nog lopend project is het ‘vertalen’ van de methode Lifestyle redesign naar Vlaanderen. Deze methode is er op gericht de mentale draagkracht van mantelzorgers op een duurzame manier te vergroten. Meer info over de lopende en afgelopen projecten van Vonk3 is te vinden op www.vonk3.be.
Oog voor mantelzorg
Met financiering van de Provincie Antwerpen gaat Vonk3 en het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen tot eind 2016 werken aan het project Oog voor mantelzorg. Uitgangspunt van dit project is dat zorgpersoneel dat bij zelfstandig wonende ouderen zorg verleent (gezinszorg, thuisverpleegkunde, sociaal werk, huisartsen, …) niet alleen de zorgbehoevende patiënt ziet, maar ook vaak in contact komt met de mantelzorgers. Ze hebben dan ook een unieke kans om ook die mantelzorgers waar nodig en mogelijk te ondersteunen. Ze kunnen ook een belangrijke signaalfunctie opnemen in het detecteren van noden van mantelzorgers en eventueel doorverwijzen. Helaas is dat zorgpersoneel nauwelijks opgeleid om ook oog te hebben voor de mantelzorger. In de opleidingen komt het thema zelden aan bod, in de weinige tijd voor deskundigheidsbevordering gaat het eerder over tiltechnieken of nieuwe regels in de sociale zekerheid dan over mantelzorg. In Oog voor mantelzorg gaan we casuïstiek verzamelen van situaties waarin zorgpersoneel in de thuissituatie iets betekent voor de mantelzorger. Dat wordt de basis voor een praktijkrichtlijn voor stafmedewerkers van thuiszorgorganisaties en dergelijke, en voor opleidingsmateriaal voor de initiële opleidingen en vervolgtrainingen voor zorgpersoneel uit sectoren zoals thuiszorg of sociaal werk.
Congres
Op 1 oktober organiseren we het congres Langer thuis met dementie, de (on)mogelijkheden in beeld. Leen Heylen verzorgt er samen met Benedicte De Koker (hogeschool Gent) een workshop. Meer info over het congres op www.dementie.be.
Referenties:
• Dumoulin, R., Reynaert, J.-F., Heylen, L & Nisen, L.. (2014). Voorbereiding van de latere levensjaren: verwachtingen van kwetsbare groepen. Brussel: Koning Boudewijn Stichting
• Heylen, L. (2010). The older, the lonelier? Risk factors for social loneliness in old age. Ageing and society, 30(7), 1177-1196.
• Heylen, L. (2011). Oud en eenzaam? Een studie naar de risicofactoren voor sociale en emotionele eenzaamheid bij ouderen (PhD). Antwerpen: Universiteit Antwerpen
• Heylen, L. (2012). Oud en eenzaam? Kwetsbaarheid voor eenzaamheid op latere leeftijd. Tijdschrift voor welzijnswerk, 36(326), 3- 8.
• Heylen, L., & Mortelmans, D. (2012). Intergenerationele solidariteit: oude wijn in nieuwe generaties. DeMens.nu magazine, 2-5.
• Heylen, L. (2014). Oud en eenzaam? Een gids door de mythe. Geel: Thomas More
• Lommelen, L., & Heylen, L. (2014). De ‘onderschatte’ positie van het woonzorgcentrum in de zorg voor ouderen met een psychiatrische problematiek. Tijdschrift voor welzijnswerk, 37(334), 14- 20.
• Pasteels, I., Heylen, L., & Mortelmans, D. (2014). Eenzaamheid na scheiding : verdomd alleen, gelukkig met twee of…? Relaties en nieuwe gezinnen, 1-29.
Deze teksten kunnen gratis digitaal opgevraagd worden via doc@dementie.be.
Opgetekend door Jan Steyaert, juni 2015
jan.steyaert@dementie.be